კონსტანტინე ვეკუა – რას გვიამბობს მაფშალია?

ვალერიან ვეკუა კოლხური ფესვებიდან ამოზრდილი მუხაა. მისი მეგრული პოეზიაც ამ პროტოქართველური სურნელის მატარებელია. როგორც ძველქართულია ჩვენი სიტყვიერების თაფლი, ისეთივე საგანძურია ქართველი ერისთვის მრავალსაუკუნოვანი კოლხური სიტყვის მადლი. რაც უფრო უღრმავდები მის სიმდიდრეს, მით უფრო ორგანულად აღიქვამ ქართული ენის იმ არქაულ პირველსაწყისებს, რომელიც ჯერ კიდევ ათასწლეულების წინ იყო განსხეულებული ჩვენ წინაპრებში.

ვალერიან ვეკუას მრავალფეროვანი შემოქმედების განსაკუთრებულ მარგალიტებს წარმოადგენენ მისი მეგრულად დაწერილი ლექსები. მათში მოკიაფე ვარსკვლავებივით გაბნეული ლირიულობა, სიბრძნე, ღვთისადმი ვედრება, ზნეობა და ეროვნული მოტივები ერთობლიობაში იმ მწყობრად დალაგებულ მოზაიკას ქმნიან, რომელიც განსაზღვრავს ავტორის პიროვნულ პორტრეტს.

მეგრული პოეზიით ნებისმიერი დაინტერესებული პირისათვის ვალერიან ვეკუას წიგნი „ჩქინი მაფშალია“ სასიამოვნო აღმოჩენა იქნება. აქ ერთდროულად შეიძლება წარმოგვიდგეს ის კოლხური ომახიანი სიდინჯე, შორსმხედველური სიბრძნე, წარსულისადმი რომანტიული სევდა და მელანქოლიის სიღრმიდან ამომავალი იმედი, რომლითაც ასე მდიდარია მეგრული სიმღერები.

რა არის ის მთავარი კოდი, რომელიც უძველესი ნამყოდან მოგვდევს და დღესაც გამოკრთის ჩვენი ერის ცნობიერებაში? ესაა თანატოსისაგან არსობრივად განსხვავებული მედეას, სიცოცხლის ცივილიზაციის ფესვები, რითაც არიან გაჯერებული პრემედიტერანული კულტურები და მათ შორის, კოლხური კულტურა, რომელიც საქართველოს სახელმწიფოებრიობის ფუძემდებლური მონაგარია. ვალერიან ვეკუას, როგორც ხელოვანისა და მოქალაქის პოზიცია გადის იმ ხიდზე, რომლის შემოქმედება მიმართულია არა ქვეყნის დანაწევრების ტენდენციის ნებისმიერ გამოვლინებაზე, არამედ ერთიან, ძლიერ და სიყვარულით განმტკიცებულ საქართველოზე, რასაც მთელი თავისი შეგნებული არსებობის განმავლობაში ღირსეულად ემსახურებოდა ჩვენი ქვეყნის ქვეყნის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მხარე – სამეგრელო.

ქართული ენისთვის იგივე ფუნქციის მატარებელია მეგრული და სვანური, რომელიც ჩვენი ენის უმდიდრესი საგანძურია. უნდა გავიხსენოთ ჯერ კიდევ XX  საუკუნის პირველი ნახევრიდან დაწყებული დისკუსია ქართული ენის განახლების, გამდიდრებისა და გამართვის შესახებ, რაშიც გადამწყვეტი სიტყვა ჰქონდათ ჩვენი მაშინდელი საზოგადოების საუკეთესო წარმომადგენლებს. ანტიეროვნული ხასიათის საბჭოთა ხელისუფლების დროს ამ საკითხმა უკანა პლანზე გადაიწია და 1991-1993 წლების სამხედრო-კრიმინალური გადატრიალების შემდეგ შიდა და საგარეო ფაქტორების გავლენით ხელოვნურად თავდაყირა დაყენებული საქართველოსთვის სამწუხაროდ, პრიორიტეტი არსებობისთვის ბრძოლა იქცა და არა თავისი ბუნებრივი განვითარების გზაზე დაბრუნება.

ვფიქრობთ, რომ დიდი ილია ჭავჭავაძის, იაკობ გოგებაშვილისა და აკაკი შანიძის კურსის გაგრძელება იქნება ქართულ სკოლებში მეგრულისა და სვანურის ისეთი ინტეგრირებული მეთოდიკით სწავლება, რომელიც ერთი მხრივ, ქართულ ენას კიდევ უფრო წაადგება და გაამდიდრებს მას, მეორე მხრივ კი, მეგრულსაც და სვანურსაც იხსნის გაქრობისა და განადგურებისაგან. ამგვარად, ნებისმიერი ქართველი უფრო ახლოს და შინაგან იგრძნობს იმ პროტოქართველური ენის თავანკარა მადლს, რომელიც ათასწლეულებს ითვლის. აღნიშნული საკითხი ვერ შემოიფარგლება მხოლოდ ენათმეცნიერული განზომილებით, რადგან იგი ამავე დროს, იმთავითვე ატარებს აერთიანი და ძლიერი სახელმწიფოებრივი ცნობიერების ბალავარის შინაარსს. ამ მასშტაბური სამუშაოს ორგანიზებასა და განხორციელებას სჭირდება ისეთი საზოგადოებრივი შეგნება და მთავრობა, რომლის ინტერესი მხოლოდ სოციალური და დემოკრატიული განვითარებით კი არ შემოიფარგლება, არამედ თავისი ხასიათით ეროვნულიც იქნება.

ყოველივე ზემოთქმული შესაბამისად აისახება ქვეყნის ცხოვრების სხვა მიმართულებითაც. კერძოდ, დღეს, როდესაც საქართველოს სათავეში კარგა ხანია, რაც არა ჰყავს ქართველი ერის ინტერესების წარმომადგენელი, დამცველი და განმხორციელებელი ძალა, არაა გასაკვირი, რომ ქვეყანაში მოსახლე ეთნიკური უმცირესობებისთვისაც არ გაგვაჩნია ქართული ენის შემსწავლელი დახვეწილი სახელმძღვანელოები. შედეგიც, საკმაოდ ხშირად, არცთუ სახარბიელოა, რაც ხელს უშლის საქართველოს მოქალაქეთა სახელმწიფოებრივ ცხოვრებაში სრულფასოვან ინტეგრაციას.

ხატოვანია ვალერიან ვეკუას მოფერება ვეკუას გვარის ფესვებისადმი. ეს არ არის საკუთარი წარმომავლობის ოდენ ნოსტალგიური აღქმა, არამედ პოეზიით ასურათხატებული ის საგვარეულო ტრადიციაა, რომელიც გვარის უხუცესთა მიერ თაობიდან თაობას დალოცვის სახით გადმოეცემოდა, რათა საკრალიზებულ განწყობას ჯიშის სიცოცხლისუნარიანობის განმტკიცებასა და გახანგრძლივებაში თავისი მზრუნველი წვლილი შეეტანა. ვალერიან ვეკუას პოეზიაც ამ საწყისისა და მწიფე ნაყოფის ორგანული ერთობაა, რომელიც ყოველდღიურ ცხოვრებაში ადამიანური ყოფიერების კოსმიური სუნთქვითაა გაჯერებული.

„ჩქინი მაფშალიას“ მეგრული ლექსების კრებულში ზნეობრივ მოტივებთან ერთად შეუძლებელია არ აღვნიშნოთ მკვეთრად გამოხატული ეროვნული პოზიცია, რომელიც წითელ ხაზად გასდევს ავტორის მთელ შემოქმედებას. აქ წარსული, აწმყო და მომავალი ერთ ცოცხალ მთლიანობას წარმოადგენს და უახლესი ისტორიის მოვლენებიც ჰოლისტურ ჭრილშია გატარებული, რომელიც ყველა ჩვენთაგანს პირდაპირ გვეხება. ერთმანეთთანაა დაკავშირებული აფხაზეთში ინსპირირებული კონფლიქტი და მისი შედეგები, აფსუების  ჩრდილოკავკასიური წარმომავლობა და 1991-1993 წლების პუტჩის გამო საქართველოში დატრიალებული უსამართლობა, რომელიც სხვადასხვა ფორმით დღემდე გრძელდება. თუმცა, ვალერიან ვეკუას მართალი სიტყვა არ ეპუება მწარე რეალობას და კონფორმისტების მიერ არჩეული დუმილის მაგივრად დაუდგრომლად ამხელს სამშობლოს დაქცევასა და ისტორიული ღალატის შემოქმედთ. კავკასიის დიდი შვილი, ასლან მასხადოვი ამბობდა: „როცა სამშობლოს პატივს ხდიან, მისი ყველა მამაკაცია შეურაცხყოფილიო“. ქვეყანა თუ ტირის, მისი ჭკუათამყოფელი შვილის გული ვერ მიეცემა მხიარულებას, მაგრამ საზოგადოების მწარე ხვედრის შეცვლა მხოლოდ სამშობლოზე გლოვით ვერ გამოვა, თუკი ჩვენ სახელმწიფოს სათავეში მოსკუპებულ უკეთურებას საჯარო სივრცეში ყოველდღიურად პრაგმატული საქმიანობით არ ვუპასუხეთ. ვალერიან ვეკუას მართალი სიტყვა თამამად შეგვიძლია ამ ქმედით ნაბიჯებად ჩავთვალოთ.

გულში გავლილი ძვირფასი ხალხის, მშობლიური ალაგების ტკივილნარევი მონატრებით და პატივისცემით არიან ნაქსოვი ვალერიან ვეკუას მეგრული ლექსები. ამ გულის გეოგრაფია კი არც კოლხეთით იწყება და არც კოლხეთით მთავრდება.

ავტორის მეგრული პოეზიის კრებულს ბოლოში ამშვენებს გალექსილი ანდაზა-სენტენციები, რომლებიც სამეგრელოსათვის დამახასიათებელი დარბაისლური სიკოხტავითაა გამოყვანილი.

რაც უფრო მეტი მსგავსი წიგნი დაიბეჭდება ჩვენ ქვეყანაში, მით უკეთესი ნებისმიერი გონიერი ქართველისათვის და ქართული ენისათვის, რადგან ასეთი ალალ-მართალი, ნაფიქრი და განცდილი შემოქმედება ერის გულ-მკერდზე ჩამოკიდებული კიდევ ერთი, მორიგი სამკაულია.

2019 წელი

 

 

 

ვალერიან ვეკუა – ენა, მამული, სარწმუნოება

კარედიდან “ენა”

* * *
ენა ის საუნჯეა, რომელიც აკეთილშობილებს ერს და აახლოებს უფალთან.

* * *
ენა ერის ციხე-სიმაგრის ის გალავანია, რომლის მორღვევით ჩქარდება ერის სიკვდილი.

* * *
ენა სამიზნეა იმათთვის, ვისაც ერის სიკვდილი აქვს გადაწყვეტილი.

* * *
ენა ერის ძლიერების ლიბოა, ამის უარყოფა კი საფუძველს ურყევს ამ ძლიერებას.

* * *
ენა შესაძლებელს ხდის, მოხდეს ერის კონსოლიდაცია და მობილიზება უკეთესი მერმისის მისაღწევად.

* * *
ენისა და ერის გადარჩენა ცალ-ცალკე არ ხდება. ეს ერთიანი პროცესია და ამ კეთილშობილი საქმისათვის თავდადება ერის წიაღიდან უნდა მომდინარეობდეს. რომელიმე მათგანისათვის უპირატესობის მინიჭება დამღუპველია ორივესათვის.

* * *
ენის გარეშე ერი საჭურისია, ხოლო პირველი მეორის გარეშე-მკვდარი.

* * *
ენასთან ბრძოლით ერს ებრძვიან.

* * *
ენის მტერი ერის მტერია.

* * *
ენის უარყოფა ერის უარყოფაა; ერთიც და მეორეც-გაუცხოება და სიკვდილი.

* * *
ენის საკრალურობის უარყოფა ერის გადაშენებისკენაა მიმართული.

* * *
ენის მეოხებით ხდება ერში სიქველის აღზრდა.

* * *
ენისაგან მოწყვეტა ნიშნავს მოწყდე ერის წარსულს, ხოლო წარსულის გარეშე არ არსებობს მომავალი.

* * *
ენის გარყვნა ერის გარყვნაა, ორივე ერთად-მათი გარდაუვალი სიკვდილი.

* * *
ენის აკრძალვა ერის სიცოცხლის აკრძალვაცაა.

* * *
ენას ესხმის მტერი.

* * *
ენის სიმდიდრე ერის კულტურაზე მეტყველებს.

* * *
ენას ქართველები დედას უკავშირებენ და დედაენას უწოდებენ, კოლხები ნანას უკავშირებენ და ნანინას ეძახიან; ორივე შემთხვევაში მშობელთან არის დაკავშირებული, კერძოდ, ქალთან; ქალი კი სულიწმინდას უკავშირდება, ღვთიურია, ერთარსი, უკვდავი, რომლის გზა წამების გზაა, ჯვარცმის გზა; ჯვარცმას კი უცილოდ აღდგომა უნდა მოჰყვეს, რაც გარდაუვალია.

* * *
ენის უარმყოფელს არ შეიძლება უყვარდეს ერი და იყოს მისი ქომაგი.

* * *
ენა ერის მზეა, მზე კი-სიცოცხლისა და უკვდავების სიმბოლო.

* * *
ენის სიწმინდე ერის ჯანმრთელობაზე მეტყველებს.

* * *
ენა ბუნებაში სიცოცხლის ხის ის ტოტია, რომელზეც ერია ჩამომჯდარი-მისი მოჭრა თვითმკვლელობას უდრის.

* * *
ენა ერის მაჯისცემაა.

* * *
ენა სხივია, ერის მაცოცხლებელი.

* * *
ენა სიმია, ერი ჩონგური: როგორც სიმის გარეშე მკვდარია ჩონგური, ასევე, ერი-ენის გარეშე.

* * *
ენის უკვდავება ერშია, ერისა კი-ენაში.

* * *
ენის გარეშე ერი უნაყოფო ხეს ემსგავსება.

* * *
ენის გარეშე არ არსებობს ეროვნულობა.

* * *
ენა მტერს ერით იგერიებს.

* * *
ენას ერისშვილები იცავენ.

* * *
ენის გუშაგი ერის ბურჯია.

* * *
ენის დამცველი ერის დამცველია.

* * *
ენის სიწმინდე ერის სიცოცხლეა.

* * *
“ენა, მამული, სარწმუნოება” ერის წმინდა სამებაა, ხოლო მისი დაცვა-ერის უკვდავება.

* * *
ენის მოძულეს ერი არ შეუყვარდება.

* * *
ენით ერი ღმერთთან საუბრობს.

* * *
ენას ღმერთი გაძლევს, ეშმაკი გართმევს.

* * *
ენის უარყოფა იგივეა, უარი უთხრა უფლის ნაბოძებს.

* * *
ენის უარყოფით ეშმაკის ლაბირინთებში შედიხარ ნებაყოფლობით, საიდანაც არ არსებობს გამოსავალი.

* * *
ენა უარყო ეს იგივეა, უარი თქვა სულზე, გვამის სადიდებლად: უსულო გვამი მკვდარია.

* * *
ენას უფალთან მიყავხარ.

* * *
ენის მგმობელი ერისთვის ღირსების მომტანი ვერ იქნება.

* * *
ენის გარეშე არა ხარ ერი.

* * *
ენის წართმევით აკვდინებენ ერს.

* * *
ენის დაბინძურებასთან ერთად იწყება ერის ავადმყოფობა.

* * *
ენის დაბინძურება აჩქარებს ერის სიკვდილს.

* * *
ენაზე ზრუნვა ერზე ზრუნვაა.

* * *
ენის დამახინჯებით მახინჯდება ერი.

* * *
ენის გაფრთხილება მომავლის ჭვრეტაა

* * *
ენას დამპყრობლები კლავენ.

* * *
ენა ის გზაა, რომელზეც ერი უსასრულოდ მიაბიჯებს: იკარგება ეს გზა, იღუპება ერი.

* * *
ენისა და ერის ბედნიერება განუყოფელია.

* * *
ენას ერი ტაძრამდე მიჰყავს.

* * *
ენის უკვდავებაში იწრთობა ერის უკვადავება.

* * *
ენის პატივისმცემელი ერის პატივისმცემელიცაა.

* * *
ენაზე შეტევით ერთან იწყებენ ომს.

* * *
ენას დღეს თუ ქვას ესვრიან, ხვალ ერს ტყვიას დაუშენენ.

* * *
ენას რომ ებრძვიან, იქ ერს არ ეფერებიან.

* * *
ენის დაცვით მამულიშვილი ქვეყანას იცავს.

* * *
ენა როგორც ერის, ისე ბერის კუთვნილებაცაა.

* * *
ენის წართმევით იოლდება ერის დამარცხება.

* * *
ენის წართმევით ხელყოფენ ერის სიცოცხლეს.

* * *
ენა თუ დაუცველია, ერი ვერ იქნება დაცული.

* * *
ენა იმ სახელმწიფოშია დაუცველი, სადაც ხელისუფლებაა მარიონეტი.

* * *
ენით იწყება ერის სიცოცხლე და მთავრდება მისი წართმევით.

* * *
ენა ის წყაროა, რომლის წართმევით წყურვილით კვდება ერი.

* * *
ენას კარგავ დღეს, ხვალ იღუპები.

* * *
ენაზე უარის თქმა იგივეა, უარი თქვა იავნანაზე.

* * *
ენისა და ერის სიყვარული აკვანთან ერთად ირწევა და ნანინათია ნასაზრდოები.

* * *
ენა ერთია ქვეყანაზე, რადგან ნანინაა ერთი.

* * *
ენას მოწყვეტილი ერი ეს იგივეა, როგორც-დედის მკერდს მოწყვეტილი ჩვილი.

* * *
ენა დედაბოძია დიდი ეროვნული ოჯახის, რომლის კერაზე ირწევა ერის აკვანი; ამ ბოძის წაქცევა ეროვნული ოჯახის დანგრევისა და გადაშენების ტოლფასია.

* * *
ენის შეგინებით მტერი ერის სიფხიზლეს ამოწმებს, შეტევაზე გადასასვლელად.

* * *
ენის წართმევა თუ გაგიბედეს, ქვეყნის წართმევას არ შეგეკითხებიან.

* * *
ენას დღეს თუ წაგართმევენ, ხვალ ქვეყნის დასაკარგად მოემზადე.

* * *
ენა ის წმინდა კარიბჭეა, რომლის შეგინებიდან სახლის წაქცევამდე ერთი ნაბიჯია.

* * *
ენის შემგინებელი მოყვარედ არ გამოგადგება.

* * *
ენა ის ბაირაღია, რომელიც ერს წინ მიუძღვის სასახელოდ და რომლის ღირსების დასაცავად ერის შვილები იხოცებიან, მაგრამ ამ გმირობის მაგალითზე იზრდებიან ღირსეული მედროშენი, დამცველები ღვთისგან ბოძებული უდიდესი სიწმინდისა, რასაც ნანინა ჰქვია.

* * *
ენა დედაენით იწყება.

* * *
ენა დაცვას საჭიროებს.

* * *
ენის ბედი, თუ უბედობა ერს მოეკითხება.

* * *
ენის საფრთხე ქვეყნის საფრთხეცაა.

* * *
ენას არ დაიცავ, დაკარგავ მამულს.

* * *
ენა ყრმას თუ შეაძულეს, ერი მის ხანდაზმულობამდე ვერ მიაღწევს.

* * *
ენა თოთო ბავშვითაა: ერთიც და მეორეც ერთნაირად მზრუნველობას საჭიროებს.

* * *
ენის დაბინძურება ეს იგივეა, ერს ბანგი გაურიონ სასმელში, რათა დააძინონ: მძინარეს უკეთ მოერევიან.

* * *
ენის შველა სახვალიო საქმე არაა.

* * *
ენა ცოცხალი ორგანიზმივითაა: იბადება, ვითარდება და კვდება. ამ შემთხვევაში, არ შეიძლება სიკვდილი ბუნებრივ შემთხვევად ჩაითვალოს-აქ უფრო მის მიმართ აგრესიასთან გვაქვს საქმე.

* * *
ენისა და ერის გამიჯვნით მათი სიკვდილი იწყება.

* * *
ენის და ერის გზაგასაყარიდან იწყება ორივეს სიკვდილი.

* * *
ენისა და ერის უკვდავება ამ უკანასკნელის სიფხიზლეზეა დამოკიდებული.

* * *
ენას ერი ამდიდრებს, მაგრამ ენის გაკოტრებიდან იწყება ერის სიკვდილი.

* * *
ენის სისუფთავეზე მზრუნველი ერი იხანგრძლივებს სიცოცხლეს, არა და-კვდება.

ვალერიან ვეკუა – წყვდიადზე განა ითქმის ნათელი?

კრებულიდან “შვიდი საყვირი”

გამოეხვია ცხვრის ქურქში მგელი,
იყო ყვავი და გამხდარა მღვდელი,
აქ, ჩვენთან ვარქმევთ ყორანს მიმინოს,
ვისაც ყური აქვს, უნდა ისმინოს!

ცრუობს ფლიდი და ფარისეველი,
ჩემობს კრავობას ეგ მწვალებელი,
ახლა დემონი დევნის ანგელოზს,
ვისაც ყური აქვს, უნდა ისმინოს!

წყვდიადზე განა ითქმის ნათელი?
გვედრი, უფალო, იხსენ ქართველი.
მხოხავმა ცაში როგორ იფრინოს?
ვისაც ყური აქვს, უნდა ისმინოს.